Nie da się w sposób prosty i bezbolesny skorygować historii, nie biorąc pod uwagę skutków, jakie zmiana ta może przynieść. Nie można jednak też przejść obojętnie wobec faktu, że lata zaniedbań pozostają bez konsekwencji, utrwalając z każdym upływającym dniem jej zniekształcenie. Nadszedł więc najwyższy czas, aby zmierzyć się z tą trudną przecież materią, mimo że okoliczności niekoniecznie są ku temu sprzyjające, wszak sezon, w którym będziemy obchodzić 80 lat, już się rozpoczął. Problem w tym, że są pewne wątpliwości, kiedy właściwie te 80 lat upływa.
Nawet pobieżnie zrobione w źródłach dostępnych publicznie rozeznanie przyprawia o mały ból głowy. Daty powstania klubu, w zależności od źródła, pojawiają się bowiem różne i w zasadzie ciężko jest bez przeprowadzenia wnikliwych badań o jednoznaczne wskazanie, które z nich najbliżej jest prawdy. Rozpiętość jest spora i sięga nawet ponad pół roku.
Zadanie jest tak skomplikowane nie tylko przez pryzmat badań, o czym za chwilę, ale też w wymiarze tożsamościowym. Jak bowiem dziś odnieść się do wszystkich tych wydarzeń, które w ramach obchodów kolejnych rocznic już się odbyły. Jak odnieść się do wszystkich uroczystości i odznaczeń z nimi związanych? Przecież nie można ich wszystkich po prostu wymazać.
Nadszedł jednak czas, by sprawom, które od lat wymagają uporządkowania, nadać właściwy bieg. Czas, by podejść do historii nie tylko z należytym szacunkiem, ale przede wszystkim z należytą jej starannością i przekuć pozornie niesprzyjające okoliczności w atut. Jednym z kluczowych więc aspektów, czekających nas w bieżącym sezonie obchodów, będzie więc nie tylko historii świętowanie, ale również jej ujednolicenie, by poczynając od tego sezonu, była ona już traktowana z najwyższą powagą.
Badania
Dzieje lubińskiego piłkarstwa doczekały się skromnej monografii wydanej na 70-lecie klubu oraz zaledwie kilku stron w wydanej przez Muzeum Historyczne w Lubinie publikacji o lubińskim sporcie. Zasadniczym problemem przy próbie zmierzenia się z pionierskim okresem piłki nożnej w Lubinie jest brak źródeł. Jeżeli chodzi o archiwalia, to dokumenty, do których udało się dotychczas dotrzeć, prezentują się bardzo skromnie.
Niestety tak miasto jak i klub nie mieli szczęścia do kronikarzy. W klubie nie zachowała się żadna kronika, która ukazywałaby historię powstania i wczesnego rozwoju klubu. Bardzo cennym i pomocnym w tej materii źródłem jest prasa, jednakże w przypadku pierwszych lat powojennych są to tytuły o zasięgu wojewódzkim i informacje dotyczące Lubina i tamtejszego sportu (w owym czasie ośrodka miejskiego o znaczeniu marginalnym) są bardzo rzadkie i zazwyczaj lakoniczne, częstokroć ograniczające się do przedstawienia wyniku danego spotkania.
Obszerniejsze informacje pochodzą z drugiej połowy lat 50. i lat 60., gdy ukazywały się „Gazeta Lubińska” i przede wszystkim „Wiadomości Legnickie” (od 1965 r. „Wiadomości”). Naszą wiedzę uzupełniają też relację świadków, pamiątki po pionierach sportu czy stare fotografie.
W lipcu 1945 r. do Lubina przybyły pierwsze transporty polskiej ludności. Rozpoczęto zasiedlanie miasta i organizowanie się polskiego życia społecznego. Podobnie jak w innych miastach, tak i tutaj powstawały różne organizacje i stowarzyszenia. Pionierami lubińskiego sportu, było koło Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (OM TUR), organizacji młodzieżowej związanej z Polską Partią Socjalistyczną (PPS). OM TUR zorganizował świetlicę w byłej gospodzie zlokalizowanej zaraz obok dworca kolejowego w Lubinie. Spotykali się tam również piłkarze8.
Niewiele wiadomo o pierwszych miesiącach działalności klubu, nie zachowały się żadne kroniki, zapiski czy dokumenty przedstawiające codzienne funkcjonowanie. Jedynym źródłem, na którym w tym zakresie można się oprzeć, jest przekaz ustny. Ocalało ledwie kilka nazwisk i nieopisanych fotografii.
Nawet data samego powstania koła OM TUR Lubin budzi kilka wątpliwości. We wspomnianych wyżej publikacjach podaje się datę 10 sierpnia 1945 r., aczkolwiek jedyny znany dokument mówiący o powstaniu lubińskiego oddziału tego stowarzyszenia datowany jest na 20 września 1945 r.
Wiadomo jednak, że drużyna OM TUR w 1945 r. grała na „poniemieckim” stadionie, który znajdował się w okolicach dzisiejszej restauracji „Baron” (wcześniej „Lutni”) przy ul. Kościuszki, a pierwsze mecze, datowane jeszcze na 1945 rok, rozgrywać miała z drużynami żołnierzy radzieckich stacjonujących w Lubinie. Wynika to z faktu, iż struktury dolnośląskiego piłkarstwa powstały dopiero rok później i wtedy dopiero – czyli w 1946 roku – rozpoczęły się eliminacje oraz liga.
Niestety po zajęciu tego obiektu przez wojsko radzieckie, teren został zniszczony przez ciężki sprzęt wojskowy, dlatego wiosną 1946 r. wybudowano nowy obiekt przy ul. Odrodzenia 28, a w międzyczasie lubińska drużyna była zmuszona do rozgrywania swoich meczów na stadionie w Ścinawie.
To właśnie pierwsze miesiące 1946 roku stanowią punkt, który błędnie przyjęto jako początek istnienia obecnego Zagłębia Lubin. 1 marca 1946 r. odbyło się bowiem walne zebranie organizacyjne, na którym po raz pierwszy pojawia się wzmianka o Zawiszy Lubin. Rzecz w tym, że pełna nazwa ówczesnego stowarzyszenia to KS OMTUR Zawisza Lubin, jest to więc bez cienia wątpienia kontynuacja zapoczątkowanej kilka miesięcy wcześniej działalności, która wraz ze zmieniającymi się realiami została przystosowana do nowych wymogów.
Potwierdzeniem tego faktu jest osobą łączącą całe stowarzyszenie OMTUR, które wychodziło również poza sport, a późniejszy klub sportowy KS OMTUR Zawisza Lubin. Tą osobą był Ludwik Krasucki, który piastował jednocześnie funkcję przewodniczącego stowarzyszenia oraz sekretarza klubu.
W skład pierwszego zarządu weszli więc:
- Nowicki – przewodniczący
- Czupiński – wiceprzewodniczący
- Krasucki – sekretarz
- Mastalski – skarbnik
- Wieczorek – członek zarządu
- Czyżewski – członek zarządu.
Dzień później powstał dokument podpisany przez Panów Nowickiego i Krasuckiego, którzy 2 marca prosili Pełnomocnika Rządu RP o zatwierdzenie klubu i właśnie ten moment błędnie przyjęto kiedyś za moment rozpoczęcia działalności.
Niedługo po tym fakcie zostały zainaugurowane dolnośląskie rozgrywki ligowe. W pierwszej połowie lutego 1946 r. odbyło się zebranie Autonomicznego Podokręgu Piłki Nożnej we Wrocławiu. Na posiedzeniu uchwalono wybór nowego zarządu oraz wezwano kluby do natychmiastowej rejestracji.
OMTUR „Zawisza” Lubin zgłosił się do rozgrywek eliminacyjnych do A klasy. 16 marca 1946 r. Wydział Gier i Dyscypliny dokonał losowania i podziału zgłoszonych drużyn do rozgrywek eliminacyjnych. Ustalono, że rozgrywki odbywać się będą w czterech grupach, ale ostatecznie przystąpiły do nich pięćdziesiąt dwa zespoły. Pierwszymi rywalami „Zawiszy” w zorganizowanych rozgrywkach były drużyny tworzące grupę IV eliminacji do klasy A. W skład tej grupy wchodziły, oprócz KS OM TUR „Zawisza” Lubin: Milicyjny KS Wrocław, RKS „Pafawag” Wrocław, KS Sława Śląska, Milicyjny KS Zgorzelec, OM TUR Złotoryja, OM TUR Chojnów, KS „Promień” Żary, KKS „Warsztatowiec” Wrocław, OM TUR Wrocław, KS „Odra” Nowa Sól, KKS „Ruch” Jelenia Góra.
Z terminarza eliminacji do A klasy 1946 wynika, że pierwszy mecz rozegrano 7 kwietnia 1946 r. z OMTUR Złotoryja. Jednakże pod koniec maja, OZPN usankcjonował wycofanie się zespołu OMTUR Złotoryja i mecz został anulowany. Wynik z boiska jest niestety nieznany. Następne były dwa mecze z KS „Promień” Żarów (Żary).
Właściwe rozgrywki klasy A grupy wrocławskiej ruszyły w październiku 1946 r. (sezon 1946/1947). „Zawisza” rywalizował w nich z wrocławskimi „Burzą”, ”1KS-em”, „Pafawagiem”, „Odrą”, „CPN GAZ”, a także „Baryczą” Milicz, „Promieniem” Żary i OMTUR-em Strzelin.
Drużynę Zawiszy tworzyli wówczas: Stefan Lewandowski (I – bramkarz), Stefan Kieć (II – bramkarz), Emil Czyżowski (kapitan drużyny oraz grający trener), Feliks Flakiewicz, Stanisław Leśniewski, Tadeusz Rej, Stanisław Zieńciak, Ryszard Bubel, Stefan Krawiec, Stanisław Dąbrowski, Wacław Kostulski, Tadeusz Stojak, Kazimierz Kwoczak, Zygmunt Karwacki, Henryk Balkowski.
Podsumowanie
Niestety używana przez lata błędna data 2 marca 1946 roku na dobre utrwaliła się w świadomości nie tylko kibiców czy mediów, ale również wśród klubowych działaczy. W bardzo dynamicznie rozwijającym się mieście, a również społeczności, z której duża część była przecież napływowa, nikt nie zadał sobie trudu, by zadbać o takie detale. Brak kronik, zapisków, czy artykułów prasowych dodatkowo utrudnia opisywanie tamtych lat.
Dziś trudne zadanie skorygowania tego błędu wymaga niezwykłej wrażliwości i ostrożności na każdym jego etapie. Właśnie dlatego, by proces ten mógł przebiegać w sposób jak najmniej kontrowersyjny i możliwie bezbolesny, jako stowarzyszenie Muzeum Zagłębia Lubin podjęliśmy decyzję, by rozłożyć obchody 80-lecia na cały sezon piłkarski 2025/2026 by stopniowo, ale zdecydowanie wszystkie elementy historii ujednolicić.
Naszym celem jest wypracowanie wspólnego stanowiska, opartego na naukowych badaniach i kwerendach przeprowadzonych w ostatnich latach, a których zabrakło podczas ustaleń tej daty wiele lat temu. Będziemy również zmierzać do ujednolicenia identyfikacji wizualnej wśród wszystkich grup działających na rzecz społeczności oraz klubu Zagłębie Lubin, by 20 września 1945 na stałe wpisał się jako punkt startowy naszej historii.
Aby podkreślić, jak ważne jest to dla nas wydarzenie oraz by nadać mu odpowiednią rangę, zdecydowaliśmy się przygotować na obchody 80-lecia klubu specjalny okolicznościowy herb, w którym jednym z głównych elementów jest wyeksponowanie i podkreślenie, właściwej dla historii daty założenia.
Aby możliwie jak najlepiej nawiązać do tej daty, to właśnie rozgrywane w Lubinie w ostatnich dniach września spotkanie z Arką Gdynia, wybraliśmy jako moment, który rozpocznie już oficjalnie uroczystości, które jako Muzeum na te obchody przygotowaliśmy. Los sprawił, iż dane nam będzie świętować dwa bardzo ważne wydarzenia w naszej historii, czyli 50 lecie pierwszego awansu do II ligi (ówcześnie drugi poziom rozgrywkowy), a także 40 lecie pierwszego awansu do pierwszej ligi (ówcześnie najwyższym poziom rozgrywek krajowych).
Swoją obecnością mecz ten uświetnią głowni bohaterowie tamtych sukcesów, co z pewnością będzie gratką dla wszystkich sympatyków Zagłębia Lubin. Co więcej, wspólnie z Dolnośląskim Związkiem Piłki Nożnej oraz Polskim Związkiem Piłki Nożnej będziemy zaszczyceni mogąc wręczyć im odznaczenia oraz dyplomy, jako wyraz szacunku i podziękowania za włożony wysiłek. Z tej okazji przygotujemy dla Was również osobny materiał, aby przybliżyć Wam nieco bardziej historię tamtych awansów oraz ludzi za nimi stojącymi.
Dodatkowo to właśnie na cześć tamtych czasów, stowarzyszenie Muzeum Zagłębia Lubin podjęło się odtworzenia koszulek, w których w 1975 roku drużyna awansowała po raz pierwszy na drugoligowy poziom, a które spotkały się wśród Was z tak dużym uznaniem.
Jesteśmy dumni, że było nam dane, przy nieocenionym wsparciu piłkarzy z tamtych lat, przywrócić do życia historyczny trykot i móc podzielić się z Wami cząstką naszej historii.
A to dopiero początek…
Przypisy:
1. M. Krugliński, P. Kacperski, J. Ceglarz, M. Magda, Z. Kogut, 70 lat Zagłębia, Lubin 2016.
2. J. Karlińska, Sport w Lubinie, Lubin 2019, s. 86–94.
3. Przeprowadzone kwerendy: Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Legnicy oraz Archiwum Akt Nowych w Warszawie.
4. Informację na ten temat można uzyskać w następujących tytułach: „Pionier” (później „Słowo Polskie”), „Naprzód Dolnośląski” (później „Wrocławski Kurier Ilustrowany”) i „Trybuna Dolnośląska”. W późniejszym czasie „Gazeta Robotnicza” „Gazeta Lubińska” i „Wiadomości Legnickie”.
5. S. Tokarczuk, Lubin. Dzieje miasta, Wrocław 2003, s. 102–103.
6. Kluby sportowe, działające pod egidą OM TUR-u, były jednymi z najbardziej prężnych środowisk sportowych w regionie. W lipcu 1946 r. niemal połowa zespołów zarejestrowanych w Dolnośląskim Związku Piłki Nożnej była ich reprezentantami (patrz: A. Omelaniuk, Działalność kulturalno-oświatowa i sportowa Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, [w:] Polski ruch młodzieżowy na Dolnym Śląsku. Tradycje i współczesność, pod red. B. Pasierba, Warszawa–Wrocław 1979, s. 110–112.).
7. Więcej na temat OM TUR i jego działalności na terenie Dolnego Śląska w latach 1945–1948: M. Palczyński, „Łączmy się przeciw wrogom jedności!” Związek Walki Młodych i inne organizacje dla młodzieży na Dolnym Śląsku w latach 1945–1948, Wrocław 2014, s. 103–133.
8. S. Tokarczuk, op. cit., s. 104.
9. Archiwum Państwowe we Wrocławiu [dalej: AP Wrocław], Urząd Wojewódzki Wrocławski 1945–1950 [dalej: UW Wrocław], sygn. VIII/216, Skład Zarządu z dn. 30 I 1946 r., k. 99.
10. S. Tokarczuk, op. cit., s. 92–93.
11. Obecnie jest to boisko sportowe wchodzące w skład Regionalnego Centrum Sportowego w Lubinie.
12. W monografii klubowej i w książce wydanej przez MH Lubin podano błędną datę 2 III 1946 r.
13. Dokument dostępny pod adresem: Zagłębiak – Powstanie OMTUR Zawiszy Lubin [dostęp: 2 VII 2022 r.]
14. Sezon piłkarski zbliża się, „Trybuna Dolnośląska” [dalej: TD], nr 13 z 24/25 II 1946, s. 4.
15. Komunikat 3/16 Autonomicznego Podokręgu Piłki Nożnej we Wrocławiu, TD, nr 17 z 1 III 1946, s. 4. Zob. także: Kronika sportowa. Komunikat 1/46, „Pionier”, nr 25 z 30 I 1946, s. 4.
16. Życie sportowe. Uwaga, piłkarze! „Pionier”, nr 69 z 22 III 1946, s. 3; K. Mielczarek, A. Padewski, 120 lat piłkarskiej historii Dolnego Śląska, Wrocław 2012, s. 97.
17. Ł. Idowiak, Dzieje piłki nożnej we Wrocławiu w latach 1945–1980, Warszawa 2016, s. 244–245.
18. Piłka nożna na Dolnym Śląsku 1945–1966, Wrocław 1966, s. 3; Sport. Piłkarze na start, TD, nr 33 z 20 III 1946, s. 4.
19. Sport. Piłkarze na start…, s. 4; Sport. Komunikat 1/46, TD, nr 42 z 30 III 1946, s. 4.
20. Sport. OM TUR „Zawisza” Lubin – OM TUR Legnica 3:2 (3:2), „Naprzód Dolnośląski”, nr 122 z 6 VI 1946, s. 7.
21. Terminarz rozgrywek na d. 5 maja 1946 r., TD, nr 59 z 19 IV 1946, s. 5; Tabela rozgrywek na d. 12 maja, ibidem.
22. Nazwiska Wymienionych zawodników pochodzą ze wspomnień byłych zawodników i działaczy klubu spisanych przez Krzysztofa Kostkę, Marka Kruglińskiego i Mariusza Babicza.